[artykuł] Dinozaury - informacje ogólne

Dyskusje na temat "strasznych jaszczurów"
Awatar użytkownika
Dino
Administrator
Administrator
Posty: 3993
Rejestracja: 13 marca 2006, o 20:45
Imię i nazwisko: Łukasz Czepiński
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

[artykuł] Dinozaury - informacje ogólne

Post autor: Dino »

Krótki artykuł, napisany na prośbę Agaty Białachowskiej, administratorki http://www.bionotatki.com


Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach? Wielkie, przerażające gady, dobrze znane z różnorakich filmowych produkcji, które często przeinaczają fakty naukowe. Niektórzy mogą zainteresować się, czym były te zwierzęta i to właśnie dla nich powstał poniższy tekst.

Nazwa
Pierwszy raz termin „dinozaur” (z łaciny: deinòs – „straszny”; sauros – „jaszczur”) został użyty w 1842 roku przez brytyjskiego biologa, Richarda Owena. Zostały nim nazwane zwierzęta, które pojawiły się na Ziemi w triasie (karnik), a wyginęły w górnej kredzie (mastrycht), pod koniec ery mezozoicznej. Wywodziły się one z grupy gadów naczelnych (archozaurów) zwanych, obecnie już nieformalnie, „tekodontami”.

Jak rozpoznać dinozaura?
Jak można odróżnić dinozaura od innych gadów? Niegdyś sądzono, że nieskostniała (zbudowana z chrząstki), środkowa część panewki stawu biodrowego (miejsce, gdzie schodzą się szwy rozdzielające kość łonową i kulszową) pozwala na jednoznaczne określenie przynależności do Dinosauria. Obecnie, powszechnie uznawanym „dinozaurzym wyznacznikiem” są ściśle zestawione ze sobą i goleniami kości stępu, a także wąska miednica.

Wielu ludzi błędnie utożsamia różne mezozoiczne gady pływające (np. plezjozaury) i latające (pterozaury) z dinozaurami. Dinozaury żyły tylko i wyłącznie na lądzie. Plezjozaury nie były nawet archozaurami (należały do nadrzędu Sauropterygia)

Podział dinozaurów i różnice
Naukowcy dzielą dinozaury na dwie zasadnicze grupy: ptasiomiedniczne (Ornithischia) i gadziomiedniczne (Saurischia). Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy, przeważnie mięsożerne i o (poza nilicznymi wyjątkami) trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda) i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o pięciopalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza się największe lądowe zwierzęta wszech czasów. Wśród dinozaurów ptasiomiednicznych znane są tylko roślinożerne zwierzęta – dwu- i czworonożne, opancerzone (tyreofory - Thyreophora), o rogowym dziobie na kości przedszczękowej, z bateriami zębowymi (ornitopody - Ornithopoda), czy o masywnych czaszkach (marginocefale - Marginocephalia).

Nazwy głównych grup dinozaurów, opartych na dwóch odmiennych kształtach miednicy, zostały zaproponowane w 1887 przez brytyjskiego paleontologa Harry’ego Seeley’a. Przez pewien okres czasu, uznawano nawet, iż obie grupy dinozaurów wywodzą się z różnych grup tekodontów i są ze sobą spokrewnione w tym samym stopniu, co krokodyle i pterozaury. Obecnie jednak obalono te poglądy, powracając do wcześniejszych założeń.

Różnica pomiędzy dinozaurami ptasio- i gadziomiednicznymi polega na ułożeniu kości łonowej i kulszowej w miejscu, w którym stykają się one z kością biodrową. U tej pierwszej grupy kość łonowa jest zagięta do tyłu i w dół od miejsca, w którym tworzy panewkę, przebiegając niemal równolegle do kości biodrowej, zaś u Saurischia kość łonowa jest skierowana do przodu i do dołu, a kość kulszowa do tyłu i ku dołowi. Później pojawiają się różne komplikacje w budowie miednicy, ale to jest już materiał na oddzielny artykuł.

Dinozaury były zróżnicowaną grupą, również, jeśli chodzi o rozmiary. Gigantyczne zauropody, osiągające do 40 metrów długości (np. Argentinosaurus) niezwykle silnie kontrastowały z miniaturowymi, ledwo 20-cetymetrowymi teropodami (np. Epidendrosaurus).

Stałocieplne, czy nie?
Dinozaury władały Ziemią przez ok. 160 milionów lat. Naukowcy nie potrafią jednoznacznie określić, co było przyczyną tak długiego ich panowania. Jedna z teorii zakłada, że dinozaury musiały być stałocieplne aby dominować nad ssakami przez tak długi okres czasu. Pomysłodawcą tej hipotezy jest Robert Bakker, który, choćby w swoich książkach, przedstawia wizję niezwykle energicznych gadów. Dinozaury stałocieplne posiadałyby lepszy mózg, większe zdolności przetrwania i wydajniejsze serce złożone z dwóch komór i dwóch przedsionków.

Nagłe zniknięcie
Dinozaury wymarły ok. 66 Ma, pod koniec kredy, na tzw. granicy K-T (kreda-trzeciorzęd). Najprawdopodobniej wtedy uderzyła w Ziemię asteroida o średnicy ok. 10 km, wzbijając w powietrze wielkie ilości pyłu, zanieczyszczając powietrze i nie przepuszczając promieni słonecznych. Na Ziemi na wiele lat zapadła noc – obumarły rośliny, z głodu zdechły roślinożercy, a w ich ślady poszły mięsożercy. Uderzenie meteorytu mogło być również przyczyną wzmożonej aktywności wulkanicznej w mastrychcie. Po wyginięciu dinozaurów, ssaki zdominowały całą Ziemię.

edyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, spokrewnionych z deinonychozaurami, do których zalicza się np. słynny Velociraptor.

Skamieniałości
Skamieniałości dinozaurów znajduje się na całej Ziemi, wliczając obszary okołobiegunowe (odkryte tam szczątki również dowodzą stałocieplności dinozaurom). W Polsce odnajduje się zazwyczaj ich ślady (m.in. w Górach Świętokrzyskich). Kontrowersyjny, triasowy Silesaurus opolensis ze sławnego, polskiego stanowiska w Krasiejowie w gminie Ozimek, najprawdopodobniej był archozaurem, a nie, jak początkowo zakładano, dinozaurem.

Literatura

Dzik, J. 2003. Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wyd. 3. 524 pp. PWN, Warszawa.

Dzik, J., Sulej T. 2004. Polski dinozaur. Krasiejów. 80 pp. ADAN, Opole.

Gould, S. J. 1998. Dzieje życia na Ziemi. 256 pp. Świat Książki, Warszawa.

Kielan-Jaworowska, Z. 1963. Mały słownik paleontologiczny. 216 pp. Wiedza Powszechna, Warszawa.

Malam, J., Parker, S. 2005. Encyklopedia dinozaurów i innych zwierząt prehistorycznych. 256 pp. Parragon.

http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Dinozaury

Artykuł zostanie wprowadzony na stronę poza kolejnością - nie chodzi tu o to, że ja jestem autorem tekstu - na stronie http://www.bionotatki.com zamieszczona zostanie skrócona wersja tekstu, z odnośnikiem do rozszerzonej wersji, na naszej stronie.

Artykuł zostałby wprowadzony poza kolejnością, nawet gdyby go napisał ktokolwiek z redakcji.

Łukasz
Ostatnio zmieniony 9 kwietnia 2008, o 14:23 przez Dino, łącznie zmieniany 4 razy.

Utahraptor
Moderator
Moderator
Posty: 2572
Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29

Post autor: Utahraptor »

Myślę, że artykuł może być. Napisany przystępnym językiem, dobrze się go czyta. Dobrze, że wytłumaczyłeś co nie jest dinozaurem, a co jest. Mógłbym się doczepić kilku rzeczy, ale to jest artykuł zaadresowany dla osób nie interesujących się na co dzień dinozaurami, więc można przymknąć oko. :)
Biologia, UW

Awatar użytkownika
nazuul
Moderator
Moderator
Posty: 8241
Rejestracja: 3 grudnia 2007, o 19:51

Re: [artykuł] Dinozaury - informacje ogólne

Post autor: nazuul »

Generalnie fajny artykuł, dobrze, że taki będzie na stronie.
Utahraptor pisze:Mógłbym się doczepić kilku rzeczy, ale to jest artykuł zaadresowany dla osób nie interesujących się na co dzień dinozaurami, więc można przymknąć oko. :)
Tak, ale ja jednak się doczepię - po co wprowadzać ludzi w błąd albo prowokować komentarze w stylu "ale niektóre teropody były roślinożerne i miały 4-palczaste stopy"?
Dino pisze:Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach?
JA :P
Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy mięsożerne o trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda)
Generalnie tak, ale nie wszystkie. Moja propozycja: Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy, przeważnie mięsożerne i o (poza nilicznymi wyjątkami) trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda)
i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o czteropalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda i Prosauropoda).
no i bazalne zauropodomorfy, nie będące prozauropodami.
i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o pięciopalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza się największe lądowe zwierzęta wszech czasów. (i tutaj proponuje link do artykułu Danu)
z bateriami zębowymi (ornitopody - Ornithopoda)
ale miały je też ceratopsy i nigerzaur, ale to szczególik.
Jedyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, zwanych deinonychozaurami.
ale to siostrzany takson ptakĂłw. Moja propozycja:
Jedyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, spokrewnioych z deinonychozaurami, do których zalicza się np. słynny Velociraptor.
Obrazek
[Stamp: Apsaravis] [Avatar: P. Weimer, CC BY-NC-SA 2.0]

Awatar użytkownika
Dino
Administrator
Administrator
Posty: 3993
Rejestracja: 13 marca 2006, o 20:45
Imię i nazwisko: Łukasz Czepiński
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Re: [artykuł] Dinozaury - informacje ogólne

Post autor: Dino »

nazuul pisze:
Dino pisze:Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach?
JA :P
Serio? :P
Niestety, nie mam żadnego pomysłu na alternatywny początek... :?

Poprawiłem, dzięki za sugestie!

Awatar użytkownika
nazuul
Moderator
Moderator
Posty: 8241
Rejestracja: 3 grudnia 2007, o 19:51

Post autor: nazuul »

Początek fajny :D
Ja bym zrezygnował z nazw łacińskich - np. Thyreophora. Powodują one taką nadmierną "naukowość" tekstu.
Obrazek
[Stamp: Apsaravis] [Avatar: P. Weimer, CC BY-NC-SA 2.0]

Utahraptor
Moderator
Moderator
Posty: 2572
Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29

Post autor: Utahraptor »

To co ja przemilczałem, Nazuul nie darował :P .
Biologia, UW

Awatar użytkownika
Korzeń
Prekambryjski stromatolit
Prekambryjski stromatolit
Posty: 2
Rejestracja: 11 kwietnia 2011, o 09:28

Co to jest dinozaur?

Post autor: Korzeń »

jak byście sformułowali definicje DINOZAUR?

Ja tak:
Dinozaury - to prehistoryczne gady chodzące miliony lat temu po Ziemi. Przyjmowały różne rozmiary i żywiły się mięsem lub roślinami. Nie wiadomo jak zginęły dinozaury, ale jest wiele teorii.

Jak myślicie, co tu jeszcze dodać lub ująć?
Napiszcie mi jakieś uwagi, albo pochwały;)

Korzeń

Awatar użytkownika
$Miki$
Kambryjski trylobit
Kambryjski trylobit
Posty: 33
Rejestracja: 21 stycznia 2011, o 14:59

Re: Co to jest dinozaur?

Post autor: $Miki$ »

Można jeszcze dodać np.: jakie rozmiary przyjmowały, podać jedną teorię o wyginięciu dinozaurów...i to chyba tyle:)
$Miki$

Utahraptor
Moderator
Moderator
Posty: 2572
Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29

Re: [artykuł‚] Dinozaury - informacje ogólne

Post autor: Utahraptor »

Dinozaury - to prehistoryczne gady chodzące miliony lat temu po Ziemi. Przyjmowały różne rozmiary i żywiły się mięsem lub roślinami. Nie wiadomo jak zginęły dinozaury, ale jest wiele teorii.
Ale roślinami i mięsem żywiły się także inne prehistoryczne gady np. wymarłe jaszczurki. Jeśli chcesz podać definicję, musi ona wykluczać pozostałe grupy zwierząt. Najlepiej podać jakąś charakterystyczną cechę anatomiczną, która nie pojawia się u innych zwierzaków. :)
Biologia, UW

ODPOWIEDZ